Sarita ni Corazon F. Quiamas
YARASAASNANTO TI SAGRADO A DAMAG. IPATOKARNANTO TI BALSE A PAGGAAYATDA NGA AGASSAWA. ISALADANTO KEN SALING TI RAGSAK.
“ DIOSKO, bendisionam koma ‘tay papelko. Dandanin agtapos ti school year,” intanimitim ni Berting idi nayawatna ti test booklet-na iti proctor. Makapangpangkis ken maul-ulaw a rimmuar iti Room 102 a nageksamenanna iti Principles of Learning and Teaching wenno PLT. Kutkutimermeren itay ‘diay uneg ta super lamiis ti erkon. Naggabbet ti nerbios ken lammin ti riknana. Puro essay ngamin amin ‘diay ineksamenna.
Kurang ti oras. Tsk, diak nasungbatan ti dua kadagiti uppat a case studies kadaytay test-ko. Uray la a nagsaksakit dagitoy matak, inrasonna iti bagina. Talaga nga agarrapen sipud pay idi masansan nga agbasa iti nobela iti eskuelada. Maysa idi isuna nga Educational Assistant wenno EA ket parte ti panagbasa iti nobela ti annongenna tapno matulonganna ti maestrana a mangisuro kadagiti estudianteda nga adda iti Special Education a klase.
Nagasat ta adda nangliwat nga ageksamen ket naaddaan iti bakante a tugaw iti kuarto. Naladaw ngamin a nagrehistro idi ket imbalakad kenkuana dagiti examiners a mapan latta a masapa iti Leeward Community College no madanonan ti aldaw ti eksaminasion ket no adda mairana a saan a makaatendar, adda mabakantian a tugaw ket makaeksamen isuna. Daytay ti naudi nga ineksamenna. Isu ‘tay PLT. Tapno agbalin a lisensiado a maestro ni Berting , dawaten ti departamento ti edukasion iti estado ti Hawaii a masapul nga ipasana ti PRAXIS I ken II ken ti PLT a kas licensure examinations. Naikarigatannan a naipasa ti nasao a PRAXIS I ken II isu nga ‘tay laeng PLT ti nabatin. Maysa laengen. Ngem daydiay ti karigatan. Namimpaten a daras nga ineksamenna ngem awanan latta iti gasat. Bareng naikararaganna itan. Malagip ni Berting dagiti tutuokna a nag-review. Tinawaganna payen ti Educational Testing Center wenno ETS ‘diay mainland nga isu ti pakaisumitiran ken mang-evaluate kadagiti answer sheets. Nag-order ni Berting kadakuada iti reviewer a libro. Tinaginginana bassit ti bayadna ngem inkidemna lattan.
A, no koma la kasla ‘diay Filipinas a maysa laeng a pessat nga eksamen ti ipasa dagiti agngayangay a manursuro ket no maipasadan, napanen, impambar ni Berting iti bagina. Itan ta saanen nga EA no diket nagbalinen a temporario a maestro ditoy Hawaii, nasken a maipasana ti lisensia ti kinamaestro. Imbag ketdi ta naala a mangisuro uray saan pay a lisensiado. Inikkan ti departamento ti edukasion iti estado ti Hawaii ni Berting iti uppat a tawen a panangipasa kadagiti nadakamat a teacher licensure examinations. Ti adatna, maikapatnan a tawen nga agisursuro. Nalawag a daytoy metten ti maudi a tawennan no agmalas. No dina maipasa, nalpas ti ani awan garami. Mapatapuak la ketdi. Ket anian a gasatna ken ti pamiliana no maaramid a kasta.
Lima a tawenen ni Berting ditoy Hawaii. Tinawing ni Saling nga asawana a sigud a kaayan-ayatna idi ‘diay Filipinas. Agpadada idi a manursuro. Immay ni Berting ditoy Hawaii a ti laeng aruatenna a nakakapet kenkuana ken ti Official Transcript of Records-na wenno OTR ti binalonna. Apaman a nakadap-aw ditoy Hawaii, pina-evaluate-na a sigud ti OTR-na iti Educational Credential Evaluation‘diay Wisconsin. Saan ngamin nga akseptaren ti Estados Unidos ti nasao nga OTR nga aggapu ‘diay Filipinas no saan a ma-evaluate nga umuna basar iti pagalagadan iti edukasion ti nasao nga estado. Naawat a sigud ni Berting a kas EA iti Highlands Intermediate iti Pearl City iti umuna a tawenna a panagnaed. Iti sumaruno a tawen, naawat a temporario nga special education teacher iti Kapolei Elementary iti Kapolei. Iti dayta met la a tawen, Sinabado a nagatendar iti klase maipanggep iti Respecialization in Special Education Program a kasapulan iti pinangisurona iti special education.
Nagawid ni Berting iti balayda nga agtatapaw ti panunotna. Binusbosinaan pay itay ti maysa a negro a naka-mercedes benz a sumarsaruno kenkuana iti stop light iti sanguanan ti Waipahu High School. Berde ngarud la ti silawen, di pay nagabante ni Berting iti kaadalem ti pampanunotenna. ‘Nia pay, immawengen ti honk honk.
“What?” immulagat ni Berting iti negro a mangmulmulagat met kenkuana manipud iti side mirror ti Toyota Tacoma a luganna a kabulon ti panangbaddekna iti siliniador ti lugan. Ammo ni Berting a ditoy Hawaii, awan agbusbosina. No adda man agbosina, nalabit nga emerhensia ti gapuna wenno talaga a nakaro ti basol ti mabosinaan. A, adu unay a sarsarita, kinunana iti bagina. Masikuran gapu iti agngangabit a mabalin a mapasamak iti biagda a sangapamiliaan.
Impaigid ni Berting ti Toyota Tacoma iti driveway ti balayda a nakaipaskilan ti plakard a FOR SALE. Naginad bassit ti panagawidna iti Waianae a lugarda ta madama a mailawlawa ti Farrington Hwy a dalanda. Impisitna ti remote control ti garage door ket naglukat a nagpangato ti ridaw ti garahe. Simmabat ti naimas nga angot ti prinito a bulongnas a lutlutuen ni baketna a Saling. Simrek.
“Irikepmo a sigud ‘ta garahe ket no maangot dagitoy kaarrubatayo a Purgi ti sidatayo,” impasabat ni Saling a madama nga agpritprito iti kosina. Nagtugaw ni Berting iti sofa a nakasango iti TV. Ti sala ti balayda ket isu met ti ‘yan ti kosina.
“Daddy!” Uray la a dandani nagbaliktad ni Aloha Jane a nagtaray a napan limmagto a nagpasaklot ken ni Berting. Iti apaginnem a tawen ken saisenta a libra a dagsen ti kakaisuna nga anakda nga ubing, uray la a naganikki a naisaltek ti ama iti sofa.
“Ow, Aloha Jane. That was very sore, anakko,” inyasugna iti anakna. “How’s my Sweetie Babe. How’s school?” sinaludsodna bayat nga am-amloyenna ti pangatiddogen a buok ni Aloha Jane.
“Fine, Daddy. You know what, I topped the mad minute test during our Math. ” impangas ti anakna.
“Really? Wow!” Ket inagkan ni Berting ti ubing.
“’Nia, kumusta met ‘tay ineksamenmo?” Naalumamay ti boses ni Saling a nagsaludsod bayat ti panangidasdasarna iti pangmalem iti lamisaan.
“’Nia ti panagriknam, Lakay?” indagullitna ti nagsaludsod ta naipilkat dagiti mata ni Berting iti TV. Saan nga iti mabuya no di ket ti kinarigat a sungbatan ti pasungbat ni Saling.
“Bareng adda gasat, a,” kinunana idi maalana ti riknana. Dinan dinakamat a saanna a nasungbatan ti dua kadagiti uppat a case studies a naidatag a masulbar iti eksaminasionna. Dina kayat nga ikkan ti pagpampanunotan manen ti baketna. Binagkat ni Berting ni Aloha Jane ket impatugawna iti sanguanan ti lamisaan a pangananda.
“Nagtawag gayam ‘tay realtor, ni Mr. Shiroma,” kinuna ni Saling bayat ti panangidardaramudomna iti bulongnas iti plato a nakargaan iti nagalip a kamatis.
“Ket?”
“Adda kano maysa a hapon a nangtawar iti balaytayo.”
“Mano nga’d tawarna?”
“Tallo gasut a ribu. ‘Nia, itedtan?”
“Tsk. Arigna impadawatta ti balayen a no sikmawenta ti tawarna, Honey,” insanaltek ni Berting. “Laglagipem a ginatangta ti balay iti lima gasut a ribu. Masapul a tanangenta,” innayonna a bulon ti panangyawatna iti napkin ken ni Aloha Jane nga itay pay la a gawgaw-aten ti ubing iti rabaw ti lamisaan ngem saanna a magaw-at.
“Di maymayat bassit ngem iti awan mapagketta. No guyodenton ti banko a nakautanganta, di dakdakesto,” inkalintegan ni Saling.
“Yurayta koma pay bassit, Honey. Barbareng addanto met la nangatngato ti tawarna. Papintaanta man ketdi ‘toy balay tapno pumimpintas pay ken ad-adda a madanonda ti presiota nga innem a gasut a ribu, ” intang-ab ni Berting.
“Tapno aggastoka manen?” Nagbusingar ti agong ni Saling.
“No isu ti nasken a kas appan kadagiti gumatang, di aramidenta, Honey. Tangay, saan met unay nga isu ti nangina.”
“Mano ngata ngarud ti magasto?”
“Siguro, dua ribu. Mabalin nga usarenta pay laeng ti credit card-ta iti Home Depot a pangalaanta iti pinta.”
“Bayadantanto lattan, a. Utangem manen, isunto man a baybayadamon,” insingasing ni Saling. “Kaano ngarud ti panggepmo?” innayonna.
“Ton umay a Biernesen. Pagpagisu. Awanto ti klasemi ta collaboration day-mi ‘diay eskuela. Addanto tallo nga aldaw ti panagpintak. Kasaritakto ni Kumpad Ronie a saan pay la a mapan agyarda ta kaduakto,” insungbat ni Berting.
Nabun-as ti biag ni Ronie a kumpadreda. Nabayadannan ti balayna gapu iti Ronie’s Yard Service and Maintenance a bukodna a negosio. Addaan isuna iti tallo nga obreros. Ti laeng agtagtagibalay ti obra ni Lagring a baketna. Ni Lagring ti pangibabaisan da Berting ken Saling ken ni Aloha Jane idi saan pay nga agbasa ti ubing. Kaykayatanda met ta awananda ngamin iti anak. Ken maysa, isuda ti kakaisuna nga ama ken ina iti buniag ti balasangda. Dakkel ti sapul ni Ronie ta saan nga agdalan iti tax ti negosiona. Puro cash money ti dawatenna a bayad ti trabahona kadagiti agtagikua kadagiti balbalay nga obraenna. Sangagasut a doliar ti kada balay. Makaobra isuna iti trese agingga iti kinse a balay iti kada aldaw. Aginaldaw nga agobra. Awan Sabado ken Domingo a panaginana kenkuana. Obra latta nga obra isuna isu nga adut’ kuartana. Ngem masapul a kasarita ni Berting isuna maipanggep iti panagpinta. Ammo ni Berting a saan a makasaan ni Ronie ta adu metten dagiti kinidkiddawna idi kadakuada a pinagpagustuanda ken Saling.
MADAMA nga ilaklako da Saling ken Berting ti balayda. Masapul nga aramidenda ti kasta ta no inkaso a maikkat ni Berting iti pagtrabahuanna, agpakarigatdanton a mangisakad iti pagtinnag iti balay a tallo a ribu a doliar iti makabulan. Maysa a Licensed Practical Nurse wenno LPN ni Saling iti Department Of Health iti Public Health Nursing Branch iti Leeward a distrito. Agpapaay a kas nars iti special education department iti Pupuhi Elementary School iti Waipahu. Saan a makaumanay ti sueldona a pagbiagda bayat ti panangitultuloy ni Berting nga ipasa ti ek-eksamenenna ken bayat nga awan pay pagobraanna. ‘Su a no malako ti balay , sumapulda pay laeng iti pagkaseraanda. Medio nalaglag-an la bassit nga ibaklay ti pagrenta ket sapusapo a maisakadanda uray saanton a maestro ni Berting. Ammo dagiti agassawa a mabalin a guyoden ti banko ti balayda gapu’t kaawan pag-mortgage-da no saanda nga alistuan nga ilako. Isu a masapul ket masapul nga agkutida.
Iti ragup ti dandani walo ribu a doliar a sueldo da Berting ken Saling kada bulan iti agdama, saanda unay a marigatan iti panagbiagda. Nabayadandan ti Toyota Tacoma truck ken Honda Pilot a babbaro a lugandan. Napigsa bassit ti sueldo ni Berting ta nalpasnan ti Master of Science in Special Education iti University of Hawaii ngem naladaw a nangrugi a nagek-eksamen kadagiti innem a kategoria iti PRAXIS a teacher licensure gapu ta ti ammona idi ket alisto laeng. Ngem ita, marigatan met la ngarud a makagulpi a mangipasa amin dagitoy ta iti laksid ti saanda a panaggigiddan a maeksamen, puro naririgat pay. Isu a daytan, maip-ipitdan.
“Come in and close the door, Mr. Panotnot,” imbilin ni Mr. Kutaka a prinsipal iti Kapolei Elementary nga eskuelana iti sumaruno a bigat. Inin-inayad ni Berting nga inrikep ti ridaw. Pinaayaban itay ti prinsipalna bayat a mangisursuro. Inikkanna dagiti ubbing iti group work ket imbagana ken ni Mr. Matsumoto nga EA-na a bantayanna bassit dagiti ubbing.
“Please sit down,” kinuna ti prinsipal a nakatugaw iti abay ti lamisaaanna. Nagtugaw ni Berting. Kakaasi a mangpilpilit iti isemna. Lamlamiisen dagiti imana. Kasla adda pamurpurngotanna iti mabalin a gapu ti nakapaayabanna iti opisina.
“I need to tell you straight, Mr. Panotnot. I can’t assure you of a teaching position next school year without your valid teaching license. I know you’ve one more test to pass. By the way you told me before that you took the test, did you receive already the result?” Pormal ti panagsao ni Mr. Kutaka.
“Not yet, Mr. Kutaka. I’m expecting it to come out one of these days,” kinuna ni Berting iti barbar a timek.
“Well, I’m not praying for it, but just in case you didn’t pass it, you still can take the same test again at the end of summer. I’m not sure though about the test dates but I advise you to check it out in the PRAXIS series website. But I guarantee that while you’ll be waiting for the result of your test again, the next school year shall have started. That means that I can’t hire you for the meantime unless you’ll pass it. Just keep me informed of any development,” inlawlawag ti prinsipal.
“Thank you, Mr. Kutaka, and I’ll put that in mind,” insungbat ni Berting . Dayta laeng ti nabalinnan nga insao. Abusta saanna pay a kayat ti Panotnot nga apeliedona. Panggepna a pasukatan ta sangagasut met la a doliar ti magastona koma ngem dina pay ket masangon iti kaadu a parikutna.
DANDANI dua a bulanen ti napalabas sipud ‘di panageksamen ni Berting. Tagtagiurayenan ti sangpet ti resulta. Kada ipisok ti kartero dagiti surat iti mailbox-da, isu ti umunana a kitaen. Agkararag pay nga umuna sakbay a kitaenna dagiti surat. No dadduma, ni Aloha Jane ti mapan mangala kadagiti sursurat no adda obrana iti uneg ti balayda. Saan pay a nalako da Berting ken Saling ti balayda. Adda dagiti manggatang ngem nababa met ti tawar. Agsakit ti ulodan nga agassawa iti kapapanunot. Adda dagiti panawen nga agsubangda. Agpimpinnabasolda no apay ngamin a gimmatangda iti balay ket saan pay a sigurado ti kasasaad ti pagobraan ni Berting.
“Gasanggasat, Honey. Dayta ket ti pagsasaom ngamin idi. Itan, ‘nia ngaruden?” insingir ni Saling a madama a mangipispisok iti labaanna iti washing machine iti uneg ti garahe. Madama met ni Berting nga agsibsibog kadagiti rosas iti sikigan ti driveway nga asideg ti ruangan ti garahe.
“Ala, saanta latta koma nga agbimbinnabalaw, Honey. Manangngaasi ni Apo Dios,” inkalintegan ni Berting.
“’Nia a saan? No dika koma nagimbabasa iti post graduate studies-mo ket inatupagmo koma ti panageksamenmo, di saanta koma a kastoy nga agngangabit. Ti met ngamin ammom ket salsaluyotem a maipasa ti teacher licensure ditoy Hawaii!” Ngumatngaton ti tono ti boses ni Saling. Agallungoganen ti bosesna iti arubayan. Saanen a simmungbat ni Berting. Saan a gapu ta baka mangeg dagiti kaarrubada ti iriag ni baketna no di ket talaga nga adda basolna. Ngem basolna kadi no kayatna met a maaddaan iti balay a makuna a bagida ket agpaayto ken Aloha Jane nga ipatpategda nga anak? Nagbasa manen tapno manayonan ti sueldona? Ngem namiskarkuloak sa. Inun-unak koma a sinango ti panaglisensiak iti panangisuro, nakunana met la iti bagina idi agangay.
“Ana ngata no ag-care home-ta? Tangay, maysaka nga LPN ket maysaak met nga special education teacher. Nalabit a ti background-ko kadagiti medically fragile nga estudiantek ken ti kina-nurse-mo iti eskuela ket umanay nga eksperiensata para iti dayta a negosio,” insingasing ni Berting ken ni Saling.
“A, diak ammo, Berting. Masapul sa no kua ti panag-training-ta ken panangiproseso kadagiti licensing requirements ti balay ken dadduma pay a paperworks. ‘Nia ngarud, ag-quit-tan iti pagtrabahuanta? Kasano ngaruden ti medical-tayo a sangapamiliaan? Saksakidolta met a dua. Nagngina ti bayadan iti doktor ken iti agas no awan ti share a bayadan ti medical,” impasungbat ni Saling.
“Ket gumatangta iti medical-tayo, a,” kinuna ni Berting.
“Kastay kunak, diak ammo. Saan a nalaklaka nga aramiden ti amin. No kas bilang ta ag-care home-ta a talaga ket no inkaso nga adda mapasamak nga emergency, sinno ti mabati iti balay a mangkita kadagiti mapanawan? Masapul koma a tallo a tao ti agbibinnadang iti dayta a klase a negosio. Ngem duduata laeng.”
“’Nia ti kayatmo a sawen?”
“Hay, Mr. Roberto Panotnot. ‘Su a dimo maipaspasa ti eksamenmo ta adda kapkapsut ti batok ti utekmo!” impir-ak ni Saling. “Okay, kastoy. Kas pagarigan adda itarayta a maysa kadagiti tarakenta iti Emergency Hospital. Sinno ti agbati iti balay a mangkita kadagiti dadduma a taraken? Sinno ti mangatibay ken ni Aloha Jane?”
“Ket sika wenno siak, a, ti agbati. Maysa kadata no kua ti manguyog. Wenno, no nasken ti emergency, ket ag-dial-ta iti 911,” inkalintegan ni Berting.
“Ket kasano ngaruden ni Aloha Jane? Sinno ti mangitulnog kenkuana a mapan agbasa? Dimo kunaen nga agpambarka iti eskuela. Sabali ti pagannurotan ti eskuela ditoy no ikumperarmo ‘diay Filipinas. Isu a narigat sa dayta a negosio aglalo ita ta ubing pay ni Aloha Jane!” inwagteng ni Saling. “Maysa pay, denggem daytoy. Kas pagarigan adda kadata ti maospital, kasano ti panaggigianta. Kasano ti panangsango ti maysa kadata dagiti taraken ken ni Aloha Jane ken ‘diay panagbasana? Uray pay makaalata man iti substitute caregiver, ammok a narigatto latta no kua ti situasionta,” innayonna.
“Gasanggasat, Honey. Manangngaasi ni Apo Dios. Saanto ngata met a mapasamak ti adda iti panunotmo. Makadakkelton ni Aloha Jane.”
“A, awan imposible a maaramid, Berto. Agsakbay maarusto pay. Gasanggasat, Honey kunam manen. Ania ita ti mapaspasamakta? Gasanggasat kunam man idin ‘su a gimmatangta iti balay ngem…” Saanen a natuloy ni Saling ti nagsao. Aglanglangoyen dagiti matana. Pinilitna nga inep-ep ti maibusuang koman a sangitna..
Saan a nakasungbat ni Berting. Ammona nga adda puntos ni baketna. No koma lang adda kadua pay a maysa iti balay, nagpintas koman. Adda koma kasinnublat no kas pagarigan adda saan a mapakpakadaan a mapasamak. A, ngem narigat latta ta adda met ubing iti balay, nakunana iti bagina.
Nagsardeng ti lugan ti kartero iti sanguanan ti balayda. Indisso ni Berting ti pagsibog sa nagturong iti ‘yan ti kartero.
“How’re you doin’, man?” sinaludsod ti negro kenkuana bayat ti panangyaw-awatna kadagiti surat.
“Fine, thank you,” insungbat ni Berting.
Kadagiti surat, nakitana ti maysa a sobre a naggapu iti ETS. Ammonan a dayta ti resulta ti eksaminasionna. Ngem nabengbeng ti sobre. Kasla nagtupak manen ti langit iti abagana. Siguradona a saan manen a nakapasa. No naingpis, nakapasa. Ngem nabengbeng met ta ammona nga adda iti uneg ti sobre dagiti eksplanasion no ania dagiti aspeto a saanna a naipasa. Aglulokenen ti tultulangna. Linuktanna ti surat. Agpayso. Saanna manen a naipasa iti dua a puntos a nagkuranganna.
“’Nia dayta?” inamad ni Saling ken ni Berting
“’Tay resulta ti PLT test-ko.”
“Ket?”
Saanen a simmungbat ni Berting. Nalpasen ti ani awan garami kenkuana.
AGPAYSO. Saanen a na-rehire ni Berting a nangisuro iti simmaruno a panaglulukat ti klase. Ngem saan a naawanan iti namnama. Nag-test manen itay kallabes a bulan. Naki-join iti reviewer class nga inaramid ti Hawaii Teacher Standards Board. Ingumesna a permi ti nag-review. Ngem dina kayat a panunoten ti resultanto ti test-na. Ad-adda ketdi a matukay ti kumarkaron nga anxiety-na no panunotenna. Maawatnanto lattan iti koreo ti agbalin a resulta. Imbaklayen ni Saling ti medical-da. Adu ti makaltas iti sangkabassit a sueldo ni Saling ngem awan maaramidanda. Saanda pay a nalako ti balayda. Limmaka manen ti tawar dagiti mapan maki-open house. Imbag ketdin ta nasayaat ni Ronie a kumpadreda ta innalana ni Berting a maysa kadagiti kaduana nga agyarda. Sangagasut a doliar ti sueldo ni Berting iti maysa nga aldaw. Marigatan da Berting ken Saling a mangisakad iti mortgage ti balayda ken dagiti dadduma pay a kasapulan iti panagbiag ngem an-anusanda. Pasaray makautangda pay kada Ronie ken Lagring iti kuarta no agkamtud ti gastuenda. Imbag ketdin ta agbasa ni Aloha Jane iti Pupuhi Elementary a pagub-obraan ni Saling a kas nurse iti special education department ket agkuyog no kuan dagiti agina a mapan ken agawid manipud iti eskuela ta no saan koma, problema manen ti mangsundo ken Aloha Jane manipud iti eskuela.
“Apay a taptapayaem ‘ta siketmo, Pare?” sinaludsod ni Ronie kalpasan a naasana ti badang a pagtabasna kadagiti mock orange a nayalad iti pimmalasio a balay ni Mr. Kishimoto iti Kahala. Kaliplippas nga indissaag ni Berting ti lawn mower manipud iti truck.
“Kua, Pare, Natukkol sa met ti siketkon kadaytay panangbaggatko ‘toy lawn mower.”
“Tsk, apay ngamin a dimo inayaban ni Erning a kaduam?”
“No madama met nga agkaykaykay dita likud ‘toy balay. Ken maysa, sigsigud met no kua a bagbagkatek. Mabalin, nabasolak ‘tay panangbagkatko Pare,” immuregreg ni Berting ti sakitna.
“Nakurang iti praktis, Pare. Ken saanka ngamin a nasukog iti kastoy a klase ti obra. Ballpen ken papel met ngamin ti naruam nga ig-iggamam,” inkantiaw ni Ronie. “ Ngem, ala, itugtugawmo pay laeng dita sirok ti bittaog ta pangal-alaam ‘ta riknam,” innayonna.
“Mayaten.” Pinilit ni Berting ti immisem. Pinagandarna ti lawn mower ket napanen iti nalawa a barukong ti bermuda grass iti sango ti balay. Malagip ni Berting nga idi kasangsangpetna ditoy Hawaii, makaringgor ni Ronie iti Lamwa a sao no agsarsarita maipapan iti yard and maintainance a negosiona. Naammuanna a ti lamwa ket isu ti lawn mower. Yarda ket isu met ti yard.
Agsapa iti kabigatanna. Saanen a makapan agyarda ni Berting. Limtegen ti siketna ket marigatan pay a bumangon iti pagiddaanna.
“Tawagam man bassit ni Ronie, Honey,” imbilin ni Berting ken ni Saling a madama nga agparparikar iti papanna panagobra.
“Apay?”
“Awanen. Naala ‘toy siketkon,” inyasugna .
“’Nan, kitak man.” Inasitganna ti asawana.
“Apounayen, Lakay. Limtegen. Apay a dimo imbaga kaniak ‘di rabii ta inikkak koma iti ice?”
“Ti ammok ket alisto laeng nga agpukaw.”
“Tsk, saan a mabalin a mabaybay-an dayta. Pakaammuak ni Miss Yamamura a boss-ko ta saanak pay la a mapan agobra. Inka ipakita iti doktor. Innak la biit i-drop ni Aloha Jane ‘diay eskuela ket subliankanto.”
NATUKKOL ti siket ni Berting. Masapul nga ag-therapy iti dua a bulan tapno aglaing. Saanen a makapan agyarda. Awanen ti pangalaanda iti pag-mortgage-da. Numona ta panagbabayadan manen iti sumaruno a lawas.
“Inka pay la umutang kada Kumadre Lagring, Honey, iti tallo ribu a doliar,” insingasing ni Berting.
“Ket sikan, a, Berto. Siak met la aminen. Kasla siakon ti ama ditoy a pagtaengan.”
“Sika la bassiten, Honey. Tawagak koma ida a ngem kasla saan sa met a maiparbeng aglalo ket dakkel met a gatad ti utangenta,” inkalintegan ni Berting.
“Di maymayat no duata a mapan, Lakay. Intan ta siak ti ag-drive no nasakit ‘ta siketmo.”
“Inton rabii ngaruden ti papanta. Awan ni Ronie gayam ita ta napan nagyarda. Maymayat no rabii ta makasangota isuda a dua.”
“Mammet la gayam. Di nasaysayaat nga agpayso no ‘ton rabii,” inyanamong ni Saling.
Imparking ni Saling ti SUV-da iti driveway ti balay da Ronie ken Lagring. Binagkatna ni Aloha Jane ta nakaturog manipud iti ‘yanna a booster seat a pagtutugawanna iti uneg ti lugan. Agin-iniin met ni Berting a nangitalmeg iti agan-andap a buzzer iti pader ti garahe. Naglukat ti garage door ti balay ket nalukaisan ti SUV a BMW X5 ken truck a Honda Ridgeline . Nagsilaw iti uneg ti garahe .
“Ne, dakayo met gayam, Mare, Pare. Sumrekkayo. Aluadanyo bassit ket nailet ti dalan iti baet dagitoy dua a lugan.”
“Ket no nagdadakkel ngamin dagitoy lugluganyo, Mare,” insungbat ni Lagring bayat a lumalaemda iti uneg ti balay. Nalawa ti uneg ti balay da Lagring. Wood tiles ti datarda. Napipintas dagiti china cabinets. Kasla pagsinean ti kadakkel ti plasma a TV. Aggapu’t Filipinas dagiti narra a tugtugawda. Naggiddanda idi a nag-order ken ni Lagring. Basbassit ti TV da Saling ta nail-ilet ti living room-da.
Saan met ketdi a maatiw ‘diay balay. Isuna laeng ta agngangabiten, nakuna ni Saling iti bagina bayat iti nalimed a panangiwarasna dagiti matana.
“Ronie! Adda ditoy da Mare ken Pare,” impukkaw ni Lagring. “Urayentayo bassit ket agdigdigos,” innayonna.
“Inka ipaidda ni Aloha Jane dita bangir a kuarto, Mare. Nagdagsen a saksaklotem,” insingasing ni Lagring.
“Saanen, Mare. Baka makariing ket adda mangmangit ‘toy anakmo’t buniag no kasta a mapugsapugsat ti turogna,” insungbat ni Saling.
“Ket kumusta met dayta siketmo, Pare?”
“Aglalaing met ketdin, Mare, ta madama ti terapik. Bareng makayardaakto met laeng iti saan a mabayag.”
“Nakapasiarkayo man, Pare, Mare,” kinuna ni Ronie a bulonna ti napan immabay a nakikatugaw ken ni Lagring iti couch nga abay ti TV. Umayamuom ti pantene a shampoo-na.
“Wen, Pare, ta kastoy ngay. Umaykam’ koma man pay laeng umutang iti tallo ribu a doliar a para iti mortgage-mi iti daytoy a bulan. Saankami met ngarud a makairuar iti sangkabassit nga urnongmi ken ni Saling ta in-certificate of deposit-mi met iti banko.”
Nagtinnaliaw da Ronie ken Lagring.
“Ket, Pare, Mare, adda maitedmi a ngem kagudua laeng ti gatad a kidkiddawenyo. Inkiremmi ngaminen ken Ronie a binayadan a namimpinsan dagita dua a lugan. Agasem, immabut iti nasurok nga otsenta a ribu.”
“Diyo la mayanayen a tallo, Mare. Ammoyo met a diak pay la makasapul,” intawar ni Berting.
“Itedmon no adda mapespesmo, Ling,” insarurong ni Ronie.
“Ket kasano ngaruden ‘tay planom a gumatang iti dua a weed eater ken maysa nga automatic a lamwa, Lakay?”
“’Ton maminsanen. Yanusmi pay la dagitay daan. Mayatdan sa met pay la bassit,” impatalged ni Ronie.
NASULBAR ti maysa a bulan a mortgage da Ronie ken Saling. No pangalaanda manen iti sumaruno a bulan, padasendanto ti mangun-unor nga agunnoy kadagiti dadduma pay nga am-ammoda. Narigat payen pati paggasolina kadagiti luganda ta nguminngina latta ti presio ti gas. Alas dies manen ti aldaw. Matuokan met a kanayon a nakapupok iti balayda.
Inlukatna ti garahe ta padasenna a punasan ti truck-na tapno maka-exercise met. Iti panaglukat ti garahe, namulagatanna ti kartero a mangipispisok kadagiti suratda iti uneg ti mailbox iti igid ti kalsada a sango ti balayda. Dayta manen dagiti bills, kinunana iti bagina. No saan a junkmail ti maawat da Berting, puro bills. Phone bill. Water bill. Electricity bill wenno oceanic cable bill. Kinudkod ni Berting ti bilbil ti boksitna. Napanna kinurimes dagiti surat iti uneg ti mailbox. Maysa kadagiti sursurat ti naggapu iti ETS. Nagkebba ni Berting. Binigtingna. Nalag-an. Naingpis. Dina kayat a lukatan! Simrek iti balayda. Manipud iti pasilio ti balayda, imparintumengnan ti nagna a nagturong iti family bedroom-da a ‘yan ti altar. Nasakit ti siketna ngem naggabbet ti adrenalin ken gagarna a makabasa iti linaon ti surat. Idi makadanon iti sango ti altar, aglanglangoyen dagiti matana. Nagrosario. Idi malpas, agtigtigerger a nanglukat iti surat. Idi nabasana, bimtaken ti sangitna a maip-ipit. Naipasana ti test-na! Pagpagisu. Awan surok, awan kurang ti score-na. Kasla nagpukaw nga asuk ti sakit ti siketna. Inton sumangpet ti asawana ken anakna, agtarayto a sumabat kadakuada. Agkanna ni Baketna. Ikarkarigatannanto nga ipallayog nga ipangato ni Aloha Jane. Sippawento ti takiag ti langit sa ipallayogna nga isubli met la kenkuana. Mapnonto iti garikgik ti ubing ti tangatang. Kibinenanto ni Saling tapno sumrekda a sangapamiliaan iti balayda. Yarasaasnanto ti sagrado a damag. Ipatokarnanto ti paggaayatda a balse nga agassawa. Isaladanto ken ni Saling ti ragsak. Pakuddotnanto ken ni Honey-na ti bagina. Siguraduenna a saanto nga agdardarepdep laeng. Kabigatanna, mapanto ‘diay eskuelada. Agandapto ti nabayagen a nalidem a rupana. Idatagnanto ken Mr. Kutaka ti resulta ti test-na. Abrasaento ti prinsipalna. Agsubli manen a mangisuro. Maysanton a probationary teacher. Kalpasan ti uppat a semestre, maalananton ti kina-tenured-na. Kontakennanto pay gayam ni Mr. Shiroma. Ibabawinanton ti pannakailako ti balay. Gabutennanto ti FOR SALE a plakard. Inton Domingo, mapandanto makimisa. Ipamisadanto ken Saling ti panagyamanda. Iti karabian dayta nga aldaw, aglutonto ni Saling iti agkakaimas a makan. Mapanto met gumatang ni Berting ti pulotan nga ahi limu ken tako iti Safeway Store. Imbitarandanto da Ronie ken Lagring a mapan makipangan iti balayda.
-Gibusna
penshadow
PENSHADOW 